Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

Эвены и их язык

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия

Тундренные юкагиры

30

Якутия



Усть-Янский улус

 



Аудио запись Слепцов Иван Петрович – Икэ Уйбан - Топонимические рассказы

Слепцов Иван Петрович, 14.10.1946 г.р. п. Депутатский, Усть-Янский улус, Республика Саха(Якутия),

записано С.И. Шариной в декабре 2013 г., расшифровано и переведено Р.П. Кузьминой




Төр гэрбэлни дюгулитэн Һэлэннэктук Депутатскайтаки эмэддэкэх муттулэ Тэлбукэ гэрбэ урэкчэн бихни. Таров дӫр окату эчин тэлбутти урэкчэн гөникэн тар гэрбэдэӈэтэн бичэ. Тэлбуттэн гөникэн, гадгидан – Һэлэннэк, гадгидан – Иргичэн окатан, таров тэлбутникэн эчин илатти урэкчэн, тар Тэлбукэ гөникэн гэрбуттэ.

Нян муттулэ Көрбэндэ гэрбэ урэкчэн бихни, Селленэхтук илан-гу, ади-гу нулгө. Тарак нидалин Хадьалыр гэрбэлкэн нёкадит гэрбэлкэн, Хэдьэлир гэрбэ гөникэн гэрбэлкэн биракчан бихни. Таррочин яв би Василий Дмитриевич ядукун книгэлэн таӈнив «Фольклор эвенов» гэрбэ. Василий Дмитриевич тала икэлэ: мутэ өтэл окк-кул Көрбэндэду бакалдаврарап гөникэн икэ бихни, Көрбэндэлэ нидалин хэдеврэрэп гөникэн, икэв дуктаӈан бихни. Таров би амарла эрэгэр дёмкачаддам Красноярскадук-ку эмниди муттулэ дюмахкарачал-гу яврачал-гу гөникэн дёмкачаддам.

Иргэчэн-дэ гэрбэ оран иркэмдэхэн урэкчэн нитөнни, таров Иргэчэн гөникэн гэрбуттэ. Иргэчэндулэ өтэл өмэн хэек хо эӈэе хэек эмниди гөнчэ: «Би таро Иргэчэндулэ гэрбэв итнэдэкун». Иргэчэндулэ эмчэ, эмниди: «Эду мякла эрэ инэӈив анӈачамнатан, муткичин дэбемнэтэн, эмнэву умур оралби», -гөникэн мучуча. Мучутникан тавор Чукичан куратли гэрбэ урэкчэндулэ эмэтникэн таро, тунириди дэрэмкэчэддэкэн уйгич уямкан анаӈан някич хукэлчэ. Таду дикниди дьэ кучукэккэн бэйди хо чикти, хокатми-гу, ями-гу, дьэ би ноӈман нёколдим гөникэн бөдэлдукун наӈтихниди нёкос тандим-да, ядим-да гөникэн алачачча, наӈтиханча. Бөдэлдукун наӈтихниди, тохаӈчириди, урэкчэндук дёлдук дёлла эртики нигарпа гиркатникан бөдэллэн чилгэх навканча тар яв, бөдэлэн чилгэрриди дьэ мултуча. Дялдулай эмниди укчэнгэрэчэ: «Таргидали уямкан гэрбэ көчукэн биникэн хо-хо як бихни булулкахал бичэ», ‒ укчэнгэрэчэ. Таров ирувитникан авми бэричэ, ирувитникан аванни бэрипчэ, тигөми Чукачан куратли гөникэн гэрбучэ.

Тавор Чукичан куратлидук адикун километр нулгэлэ эти ихро холгидала Ӈалчан гэрбэ эмиэ эррочин ӈаламдах урэкчэн бихни, или-тали биракчалкан Ӈалчан гэрбэ. Тарак дюгулин өмэн этикэн укчэндэӈмэн дёӈчирам. Таро эчин гөникэн. Элэ Ӈалчан гэрбэ нирадун өмэн хо-хо эчин тикулман, хо хитулата иладди няри хутэлкэн ахи бичэ, ити ядди, көргөри эчин. Тарав гөнчэ өмнэкэй тикуллиди, окатла хэтэкниди нивэту ганикан окат мөвэт хяттача: «Ӈалчан хи ӈалди хо гаикувэттэ, хи мину дьэ гаикли-гэ», ‒ гөникэн, ‒ хи мину гаикли, гөникэн, мөв эчин нивэтэч хяттача. Хехэчэйдилэн хутэн оралби көсчидникэн хехэчэн дюлай умудникэн гихлив мөв колдай мөду нипкуниди аччоча, гөникэн укчэнгэрэр.

Тавор төр гэрбэлли бөкэтэн Киhилэх эгин гөникэн, окатал гэрбэвутэн эгин хунтэч гэрбучэл. Би дялбу төруӈутэн Куччулла гэрбэ, тик Нянили гөникэн гэрбэттэ. Картала тачин гөникэн дуккотта. Ойоhордак гэрбэ бихни энейэ-амайа өтэрэп Советскай былас дюлдэлин бидэӈэтэн төр, Ойоhордак гөникэн гэрбэр. Өтэрэп гэрбэн Нимӈэнде гэрбэн бичэ. Эне укчэнэкэн, тара Куччумбав холатникан-гу, хитэтникэн-гу нулгудникэн нулгун бэел ӈэнэддиӈэтэн урумукун дёлакал биврэчэ уhу. Эгден-эгден нулгэ бэел хөрөддивчинни, ӈиналкан, ялкан горинук көечивми. Нулгэдникэн упэн энетки укчэнгэрэчэ, элэ өтэл окут-та, окут-та эвэхэл нулгэдникэн дёл одуӈутан тур гөникэн.  Бэй этин төрэр, хагарич этин төрэр, эникэн елтэн дөлбуркэду улэникэнтэкэн елтэнмэй төр гөникэн.

Тадукум Селеннях окаттан Хокатчан-гу, Окатчан-гу гөникэн гэрбэткэрэчэ, К(х)илбурхай гөникэн гэрбучэл. Тарак дейдэлэн Киhилэк гэрбэ урэкчэндулэ горинук ичувми эчин ахинюн өмэтту көчукэккэн дёл бөкэтэн бэйдинтэкэн илаттан. Тарак дюгулин эмиэ тар Киhилэк гэрбэлэ өтэл тар бэйэл дёл, өмэн ахи няри хутчэл өмэтту дёл одуӈутан, гөникэн упэн укчэнгэрэчэ.

Энетки эне упэн укчэнгэрэчэ бихин Нимӈэнде тик Ойоhордак эдгидэлэн эчин помпити биракчан бихни. Чукачан гэрбэ хо оӈала биракчан бихни гөникэн. Биракчандула тар дуккоттиди эмэндэӈэн төр гөникэн, дукридюр эмэндэӈэтэн төр, тигөми тар Чукачан гэрбуттэ, гөникэн укчэнгэрэчэ. Би таров эрэгэр улгимиврэрэм. Тали хөллөччэл бэйэл бэкэчэн гөвэттэ, хо помпити коӈгала биракчан гөникэн. Би тала хөрөмгэрэрэм көчукэн бихӈий, нөхөгчэнди. Багар тала дукун бичэ бидин гөми.

         Нян тавор өтэл нёкал этлэтэн эмдэ, Нёка төрэӈнэн бөкэтлин мут бичэл бихэп, тигөми тавор Беркакит-та, Ньокакит-та гэрбэ тавор, Алдан-да, Индигир-да гэрбэ тавор бөкэчэн эвэнки. Яна гэрбэ Ньаӈка гэрбэ, тавор ньаӈка гэрбэ дириӈи окат бихин, тигөми Яна гэрбэ гэрбэдэӈэтэн.        

Укчэнэку хо хоя бигрэн өмдэкэнтэкэн бэй дённи, өмэккэн гиркавачадникан яникан-гу дённи.  Киhилэк гэрбэ укчэндиӈи ахи хутчэл өмэтту дёл одуӈутан Хаӈарлакки хөрөвми хаӈаралкан эгден урэкчэн бихни, гөникэн укчэннэ. Тадук нулгэ-гу, нулгэлэ эти ихра төррэ мирдэй нэкэдди ахаткан хэрэчэдникэн дёл одаӈан төр, эчин горинук көечивми эчин тэгэдникэн хэрэчэдди-гу, ядди-гу дёл бихни, гөникэн укчэнгэрэр.

 



Авторизация
*
*
Генерация пароля